Odczyn gleby jest jednym z podstawowych wskaźników decydujących o jej żyzności. Wartość tej cechy w warunkach naszego kraju jest niezwykle istotna i w znacznym stopniu determinuje wielkość plonów roślin. W Polsce przeważają gleby kwaśne oraz bardzo kwaśne. Wynika to z naturalnych warunków geologicznych, łatwego wymywania przez deszcz czy topniejący śnieg wapna dostarczanego przez nas w postaci nawozów oraz intensywnej uprawie roślin. Z raportu GUS wynika, że w latach 2017–2020 w województwie opolskim wystąpił najniższy stopień zakwaszenia gleby (4% próbek gleb wykazało odczyn bardzo kwaśny i 16% odczyn kwaśny). Dla większości roślin uprawnych optymalny jest odczyn obojętny lub lekko kwaśny.

Korzyści płynące z wapnowania:

• Podstawowym i najważniejszym celem jest odkwaszanie gleby, czyli podwyższenie jej odczynu pH.
• Wapnowanie wykazuje korzystny wpływ na gruzełkowatą strukturę gleby, lepsze napowietrzenie, zwiększa porowatość, poprawia krążenie wody w glebie, dzięki czemu woda jest w niej lepiej zatrzymana.
• Zapobiega uwalnianiu toksycznych związków glinu i uwstecznianiu związków fosforu do postaci nierozpuszczalnych i niedostępnych dla uprawianych roślin.
• Poprawie ulega stan fitosanitarny gleb, następuje lepszy rozwój pożytecznych mikroorganizmów glebowych m.in. bakterii brodawkowych (Rhizobium) i bakterii fosforowych.
• Hamuje przyswajanie metali ciężkich przez rośliny, blokuje rozwój licznych patogenów, które najlepiej rozwijają się przy niskim odczynie.
• Wapń buduje ściany komórkowe, wpływając na odporność roślin na uszkodzenia mechaniczne, choroby, szkodniki, jak również niesprzyjające warunki zewnętrzne.

Niedobory wapnia mogą objawiać się przez drobnienie owoców, zamieranie brzegów liści, łamliwość łodyg, skłonność do pękania bulw i owoców, oraz zwiększoną ilość patogenów chorób grzybowych.

Terminy stosowania nawozów wapniowych

Powszechnie uważa się, że najlepszym terminem na wapnowanie gleb jest czas pożniwny, pod orkę przedzimową. Występuje wtedy duża ilość opadów i wilgotność gleby, a to sprzyja rozprowadzeniu wapna i jego przereagowaniu z glebą. Można je przeprowadzić również zimą, ale nie na glebach zamarzniętych, pokrytych wodą czy grubą warstwą śniegu. Na wiosnę zaś powinno się je traktować jako zabieg interwencyjny wykonywany w momencie silnego zakwaszenia. W ostatnim czasie zaleca się wapnowanie na ściernisko zamiast pożniwnego nawożenia azotem. Ma to pomóc bakteriom wiązać azot atmosferyczny i uaktywniać mikroorganizmy przekształcające słomę w humus. Największy efekt odkwaszania uzyskuje się w drugim roku po wapnowaniu.

Rozsypywanie wapna na powierzchni powinno odbywać się podczas bezwietrznej pogody, tak by nawóz nie był rozwiewany. Zaleca się wymieszanie z górną częścią warstwy ornej (postać sypka). Nawóz granulowany korzystniej jest pozostawić na powierzchni gleby, tak aby stopniowo się uwalniał i wraz z wodą grawitacyjnie przenikał do niższych warstw profilu glebowego. Wapnowania nie łączymy z nawożeniem nawozami organicznymi, mineralnymi azotowymi w formie amonowej oraz potasowo-fosforowymi. Może to doprowadzić do uwstecznienia składników pokarmowych czy utraty azotu. Odstęp pomiędzy nimi powinien wynosić najkrócej 4-6 tygodni. Jeśli chodzi o częstość stosowania zabiegu wapnowania, to przeprowadzamy go na glebach lekkich średnio co 2 lata, a na glebach ciężkich co 4 lata. Bezpieczne wapnowanie powinno odbywać się systematycznie, ale mniejszymi dawkami.

Rodzaje wapna stosowanego w rolnictwie

W rolnictwie stosuje się trzy główne rodzaje wapna różniące się zasadniczo składem i właściwościami chemicznymi; są to:

• wapno tlenkowe (wapno palone) – uzyskiwane sztucznie w wyniku prażenia kamienia wapiennego. Jest wysoko reaktywne, w przypadku jego stosowania istnieje możliwość przewapnowania gleb. Posiada właściwości żrące, co może doprowadzić do zniszczenia mikroorganizmów glebowych;
• wapno węglanowe – uzyskiwane poprzez kruszenie i mielenie skał wapiennych. Ten rodzaj wapna uwalnia się do gleby znacznie wolniej i bardziej równomiernie stabilizuje jej odczyn. Zalecane jest do stosowania na glebach lekkich i średnich. Kłopotliwy w jego przypadku jest różny stopień czystości składu chemicznego, z tego też powodu nie każde wapno węglanowe daje dobre efekty jako nawóz;
• wapno dolomitowe (wapno kopalniane) – nawóz, który odkwasza, jak również dostarcza magnezu przyswajalnego dla roślin uprawnych.

W zależności od maszyny, która jest w gospodarstwie mamy do wyboru nawozy pyliste i granulowane. Jeśli chodzi o różnice, to drobniejsze cząstki szybciej reagują z glebą, ale podczas ich aplikacji może dochodzić do zwiewania wapiennego pyłu i nierównomiernego rozprowadzenia po polu. Granulat jest łatwiejszy w stosowaniu i nie pyli.

Podsumowując, wapnowanie zapewnić ma stabilność optymalnego pH, wobec tego zabieg należałoby poprzedzić analizą gleby, która posłuży do określenia częstotliwości, dawki oraz rodzaju wapna nawozowego. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa stworzył skalę wapnowania gleb, według której zabieg może być konieczny, potrzebny, wskazany, ograniczony lub zbędny. Za szybkie albo za duże podniesienie odczynu gleby może skutkować jej przesuszeniem, przyspieszeniem mineralizacji materii organicznej, niedoborem próchnicy, jednym słowem – degradacją gleby. Nadmiar, jak i niedobór wapnia jest szkodliwy.

Zdjęcie: Agro Diogra

Artykuł ukazał się w czasopiśmie Kurier Rolniczy nr 10/2024. Zapraszamy do prenumeraty, informacje pod nr tel. 77 44 37 142.