Zakończenie prac żniwnych nie oznacza końca procesu postępowania z zebranym ziarnem zbóż. Znaczna część rolników, którzy nie decydują się na sprzedaż ziemiopłodów bezpośrednio w okresie żniw magazynują ziarno w gospodarstwie.
Takie praktyki mają jednak swoje wady i zalety oraz ekonomiczne uzasadnienie, gdyż racjonalna organizacja prac żniwnych w gospodarstwie pozwala na zaoszczędzenie czasu potrzebnego na transport płodów rolnych do punktów skupu co przekłada się z kolei na terminowy zbiór ziarna przy na przykład zmiennych warunkach pogodowych oraz pozwala na wcześniejsze wykonanie uprawek pożniwnych. Decydując się na przechowanie ziarna należy rozpatrzyć również aspekt ekonomiczny. Z reguły obserwuję się wyższe ceny skupu zbóż w późniejszych miesiącach niż w czasie żniw, choć należy pamiętać, że przechowywanie na gwarantuje jednak stuprocentowej pewności wzrostu cen zbóż. Magazynowanie powszechne jest również wśród gospodarstw prowadzących chów zwierząt (w celu zapewnienia paszy).
Metody przechowywania ziarna zbóż
W przypadku jednego z najprostszych sposobów – podłogowego przechowywania ziarna w magazynie główną jego wadą jest wysoki nakład robocizny związany z załadunkiem ziarna na środki transportu. W tym celu najczęściej wykorzystuje się ładowacze czołowe, ładowarki teleskopowe lub przenośniki ślimakowe. Jednak zaletą tego systemu jest możliwość rozładunku ziarna w przeciągu krótkiego czasu w okresie zbiorów przy wykorzystaniu przyczep transportowych wyposażonych w wywrot hydrauliczny. Wówczas czas opróżniania przyczepy jest znacznie krótszy niż w przypadku wykorzystania różnego rodzajów przenośników czy dmuchaw mających określoną przepustowość co przekłada się na właściwą organizację pracy i na przykład minimalizację przestojów kombajnu zbożowego oczekującego na zestaw transportowy odbierający ziarno. W mniejszych gospodarstwach obserwuję się również krótkookresowe magazynowanie ziarna bezpośrednio na środkach transportu. Zaleta tej metody polega oszczędności czasu na rozładunek i załadunek, lecz wadą okazuje się czasem niewłaściwe wykorzystanie środków transportu polegające na ich obciążeniu przez dłuższy okres czasu (zużycie opon oraz resorów przyczep rolniczych). W średnich oraz dużych gospodarstwach rolnych do przechowywania ziarna zbóż wykorzystywane są nowoczesne silosy o różnych pojemnościach. Charakteryzują się one przede wszystkim doskonałą funkcjonalnością, szczelnością oraz zapewniają optymalne warunki przechowywania ziarna.
Warunki przechowywania ziarna
Przed umieszczeniem ziarna w silosie należy zadbać o kilka zasad. Zboże powinno być oczyszczone z wszelkich zanieczyszczeń organicznych jakie stanowić mogą nasiona chwastów lub zielone fragmenty łodyg roślin. Aby ziarno nie straciło parametrów jakościowych w zbiorniku należy zapewnić odpowiednią wilgotność nie przekraczającą 14,5%. W tym celu wykorzystać można suszenie nisko lub wysokotemperaturowe. Również w miarę możliwości powinno się regularnie kontrolować proces przechowywania. Szybkiej reakcji wymaga na przykład zaobserwowanie gwałtownej zmiany temperatury magazynowanego zboża oraz obecności w nim szkodników magazynowych. Prawidłowy monitoring procesu i właściwy sposób postępowania w przypadku spostrzeżenia zagrożeń pozwala na zachowanie parametrów jakościowych zbóż, nie dopuszczając tym samym do rozwoju wszelkiego rodzaju patogenów, szkodników dzięki czemu zboże jako pasza dla zwierząt zachowa odpowiednie wartości odżywcze.
Szkodniki, czyli główne zagrożenie w magazynach
Szkodniki magazynowe przyczyniają się do powstawania strat ekonomicznych w handlu żywnością na każdym z etapów przetwórstwa i konsumpcji obejmujących transport, przechowywanie, przetwarzanie a także dystrybucję. Spożywają i zanieczyszczają zasoby zbóż. Warunki sprzyjające bytowaniu i namnażaniu się szkodników obserwuje się przy niewłaściwym przechowywaniu ziarna zbóż. Do metod zwalczania szkodników w magazynach zalicza się przeprowadzanie fumigacji pustych silosów, a także wykorzystywanie pułapek feromonowych. Fumigacja jest zabiegiem polegającym na zwalczaniu szkodników toksycznymi gazami lub mieszaninami gazów. Środki działające w formie gazowej to fumigatory czyli związki chemiczne, które w określonych warunkach temperatury i ciśnienia utrzymują się w stanie gazowym w stężeniu wystarczającym do zabicia szkodników. Ze względu na wysoką toksyczność stosowanych środków mogą one być stosowane wyłącznie po specjalnym przeszkoleniu.
Zaleta fumigantów to, skuteczna eliminacja wszystkich stadiów rozwoju szkodnika – od jaja aż po dorosłe osobniki. Pułapki feromonowe używa się z reguły do wykrywania motyli magazynowych i niektórych gatunków chrząszczy. Są to przeważnie pojemnikami z plastiku, pudełka z kartonu lub paski i taśmy z powierzchnią klejącą. Wykorzystywany w nich feromon dołączany jest w formie tzw. dyspensera (emitera) lub zawarty w warstwie klejącej pułapki.
Do najczęściej spotykanych szkodników w procesie przechowywania zbóż zalicza się:
Chrząszcze i ryjkowce – to najliczniejsza grupa szkodników bytujących w magazynach zbożowych. Osobniki dorosłe oraz stadia larwalne posiadają aparat gębowy gryzący. Przystosowane są do rozmnażania i żerowania w suszonych produktach roślinnych. Znaczna część chrząszczy należących do szkodników magazynowych to owady zawleczone do naszego kraju z rejonów Azji. Przykładem są: wołek zbożowy Sitophilus granarius, wołek ryżowy Sitophilus oryzae L., trojszyk ulec Tribolium confusum
Roztocza – pajęczaki spokrewnione blisko z pająkami i kleszczami. Zaliczane do najmniejszych szkodników zagrażającym przechowywaniu zbóż o średnicy mniejszej niż 1 mm w dorosłym wieku. Oprócz zanieczyszczania żywności ich wydaliny powodować mogą reakcje alergiczne. Przedstawicielem roztoczy spotykanych w przechowalniach ziarna jest rozkruszek mączny Acarus siro.
Monitoring magazynów pod kątem obecności szkodników polega na regularnej obserwacji miejsca przechowywania zbóż. Korzystając z lupy można łatwo zidentyfikować ślady żerowania niektórych szkodników. W tym celu należy rozsypać próbę ziarna pobraną z określonych partii magazynu (najlepiej z jego górnej, dolnej i środkowej części) na białej kartce papieru i dokonać obserwacji w dobrym oświetleniu. Oznaką bytowania szkodników w ziarnie jest zaobserwowanie wylinek, odchodów lub larw. Konieczne jest wówczas przedsięwzięcie odpowiednich zabiegów ochrony.
Reasumując przechowywanie ziarna zbóż jak wiele innych praktyk wykorzystywanych w gospodarstwach ma swoje wady i zalety. Przechowywanie ziarna w silosach jest sposobem na oszczędność energii oraz czasu wymaganego w przypadku przechowywania podłogowego w magazynach. Racjonalne magazynowanie ziarna polegające na regularnej kontroli procesu przechowywania pod względem warunków panujących w magazynie oraz obecności patogenów i szkodników pozwoli na zachowanie właściwych parametrów jakościowych ziarna zbóż. Nowoczesne rozwiązania pozwalają w znacznym stopniu usprawnić prace w gospodarstwie. Istotną jednak rzeczą jest właściwy wybór metody magazynowania dostosowany do profilu, zaplecza technicznego oraz możliwości finansowych gospodarstwa.