W dniach 20-22 września 2023 roku odbyło się szkolenie z wyjazdem studyjnym pn. „Działania na rzecz ochrony środowiska” w ramach dwuletniego planu operacyjnego KSOW na lata 2022-2023, w zakresie Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Szkolenie umożliwiło rolnikom oraz przedstawicielom instytucji wspierających działalność rolników przyjrzenie się funkcjonowaniu spółdzielni energetycznych działających na terenie Niemiec oraz dostrzeżenie potencjału inwestowania w odnawialne źródła energii, przeznaczone zarówno na cele związane z działalnością rolniczą, a także zaspokojenie bytowych. Ponadto uczestnicy szkolenia mieli okazję zapoznać się ze strukturami i zasadami funkcjonowania Związku Rolników Brandenburgii.

Pierwsza wizyta odbyła się w referencyjnym Gospodarstwie Rolnym Agrofarm Nauen, należącym do Związku Rolników Brandenburgii, o łącznej powierzchni pól 900 ha, z których 10% podlega obowiązkowemu ugorowaniu, za co spółdzielnia otrzymuje rekompensatę. Gospodarstwo skoncentrowane jest w trzech obszarach działalności. Pierwszy obszar to produkcja rolna z przeznaczeniem 50% powierzchni gruntów pod uprawę roślin energetycznych, takich jak kukurydza, burak cukrowy, żyto, pszenżyto, oraz wierzba energetyczna, której zbiory odbywają się raz na 3 lata. Natomiast pozostałe 50% dzieli się na uprawę roślin spożywczych i produkcję roślin pastewnych, zaopatrując berlińską policję w paszę dla koni oraz berlińskie zoo w paszę dla podopiecznych zwierząt.

Kolejnym obszarem działalności spółdzielni jest produkcja energii elektrycznej wytwarzanej w instalacjach odnawialnych źródeł energii, takich jak wiatraki, instalacje solarne i biogazownie o mocy 1 MW oraz 2,1 MW. Trzecią gałęzią jest produkcja ciepła pochodząca jako ciepło odpadowe z biogazowni oraz ciepło pochodzące ze spalania zrębków roślin. Ciepło wyprodukowane w kotłowni na zrębki stanowi lokalną ciepłownię dla osiedla mieszkaniowego. Pierwsza biogazownia o mocy 1 MW została wybudowana w 2006 roku, natomiast druga, o mocy 2,1 MW powstała w 2011 roku. Biogazownie powstały z własnych funduszy.

Kolejna spółdzielnia energetyczna, zlokalizowana była w Feldheim. Rolnicza spółka produkcyjna obecnie zatrudnia około 30 pracowników, a jej areał wynosi około 2 tysiące ha, który głównie wykorzystywany jest do produkcji zbóż, kukurydzy i rzepaku. Spółdzielnia jest całkowicie uniezależniona od dostawców energii. Energia elektryczna pochodzi z farm wiatrowych, instalacji fotowoltaicznych nadążnych oraz biogazowni. Początki spółdzielni sięgają aż do przełomu 1992/1993 roku od propozycji wybudowania parku wiatrowego przez koncern zewnętrzny, z uwagi na bardzo dobre warunki wiatrowe, tj. wysokość położenia 150 m n.p.m. oraz wiatry transoceaniczne. W 1995 roku wybudowano 55 turbin wiatrowych o łącznej mocy 123 MW, roczny uzysk wynosi 250 kWh, co zapewnia zaopatrzenie dla 55 tysięcy gospodarstw domowych. Kolejnym etapem była budowa farmy fotowoltaicznej zakończona w 2008 roku. Farma słoneczna zbudowana jest z 98 844 modułów fotowoltaicznych oraz 284 systemów nadążnych. Łączna moc instalacji wynosi 2,25 MWp, co rocznie daje uzysk około 2748 MWh.

Obecnie spółdzielnia posiada własną farmę wiatrową, instalację fotowoltaiczną, biogazownię, własną sieć energetyczną wraz z rozdzielnią oraz własny magazyn energii, a także ciepłownię, ciepłociąg oraz centrum edukacyjne. Jest to pierwsza w Niemczech samowystarczalna energetycznie miejscowość i pierwsza miejscowość z własnym magazynem energii. Lokalny ciepłociąg zasilany jest głównie ciepłem z biogazowni. Jego długość wynosi 3 km, a obecnie podłączonych jest do niego 35 obiektów, głównie gospodarstwa domowe. Koszt całkowity ciepłociągu wynosił 1 725 000 euro. Montaż finansowy stanowiły dotacje, pożyczki oraz kapitał własny.

Biogazownia o mocy elektrycznej 526 kW zasilana jest substratem kiszonki kukurydzianej, śruty zbożowej w ilości 22 ton oraz gnojowicy w ilości 8600 m³ pochodzącej z bezpośrednio sąsiadującej tuczarni świń oraz obory bydlęcej. Powstający, w ilości 15,5 tysięcy ton rocznie, odpad pofermentacyjny wykorzystywany jest jako nawóz do nawożenia okolicznych pól. Natomiast lokalna ciepłownia zasilana jest zrębkami z własnego 200 ha lasu. Jednakże kotłownia ta stanowi system awaryjny, a jej rozruch następuje przy temperaturze poniżej -5°C. Do tego czasu działa tylko biogazownia. Zeszłej zimy kotłownia nie była uruchamiana.

Trzecią spółdzielnią, którą mieli okazję zwiedzić uczestnicy szkolenia, było referencyjne gospodarstwo produkcyjne Związku Rolników Saksonii – Agrargenossenschaft „Bergland”. Spółdzielnia ta stanowi 112 członków, 53 pracowników oraz 2 uczniów. Powierzchnia upraw wynosi 1900 ha, z czego 800 ha to użytki zielone, 87 ha to lasy, a 56 ha to tereny pod zalesienie. Produkcja rolna ukierunkowana jest głównie pod pasze dla zwierząt, wsady do biogazowni oraz nawozy naturalne z produkcji zwierzęcej. Część uprawy stanowią rośliny oleiste, m.in. rzepak, który jest wykorzystywany do produkcji biopaliwa zasilającego maszyny rolnicze w spółdzielni. Roczna produkcja oleju napędowego wynosi 80 000 litrów. Pozostałości po uprawie rzepaku wykorzystywane są jako wysokobiałkowa pasza dla bydła mlecznego.

Spółdzielnia w swoim profilu działalności zajmuje się również produkcją zwierzęcą: jałówki i krowy mleczne (300 stanowisk dla krów mlecznych, tygodniowa produkcja mleka wynosi 1000 litrów). Spółdzielnia ta, podobnie jak dwie poprzednie, stanowi system naczyń połączonych, którego początki sięgają 1994 roku. Spółdzielnia posiada: własną farmę wiatrową (3 turbiny wiatrowe o mocy 0.5 oraz 2 x 0.6 kW), farmę fotowoltaiczną (169 kWp) wybudowaną w 2008 roku, biogazownie (łączna moc elektryczna to 706 kW), suszarnie, kotłownię na zrębki. Ciepło dostarczane jest do procesów technologicznych, na potrzeby własne oraz zasila sąsiadujące obiekty.

Obecnie w centrum miejscowości projektowana jest budowa sieci ciepłowniczej, której odbiorcami będą budynki mieszkalne i budynki użyteczności publicznej. Ciepło pozyskiwane będzie z biogazowni oraz z kotłowni opalanej zrębkiem ze zrównoważonej gospodarki leśnej. Oprócz tego spółdzielnia prowadzi sprzedaż bezpośrednią, posiada własny hotel, domki turystyczne, halę targową, muzeum i centrum spotkań. Spółdzielnia jest właścicielem 46 obiektów mieszkalnych, budynków jednorodzinnych i wielorodzinnych oraz mieszkań zakładowych. W ramach swojej działalności również uczestniczy w projektach unijnych ukierunkowanych na ochronę środowiska, m.in. wzrost lesistości, utrzymanie i tworzenie warunków dla owadów i ptaków, a także ochronę gleby przed erozją.

Poza spółdzielniami rolniczymi uczestnicy mieli okazję zwiedzić eksperymentalny dom na wodzie, zacumowany nad brzegiem zbiornika wodnego Bergheider See w południowej Brandenburgii, powstałego po zaprzestaniu działalności kopalni odkrywkowej. Dom jest częścią kompleksu edukacyjno-rekreacyjno-muzealnego Bergheider See, będącego elementem projektu innowacyjnego grupy GEDES. Budynek powstał w ramach naukowego projektu i uczestniczyło w nim 15 zespołów badawczych pod patronatem Instytutu Fraunhofera w Dreźnie. Głównym celem, jaki został postawiony przez badaczy, było stworzenie warunków do samowystarczalnego życia na wyspie. Założeniem było, aby po kolejno następujących po sobie 5 dniach słonecznych i kolejnych dwóch dniach pochmurnych, budynek mógł „sam się utrzymać”, dostarczając energii cieplnej, elektrycznej oraz zapewniając dostawę wody wraz z jej oczyszczaniem. Dom zaprojektowany został dla 4 osób. Docelowo planowana jest budowa całych osiedli na wodzie.

Wyjazd zakończył się wizytą w gospodarstwie rolnym działającym od 1991 r. , specjalizującym się w ekologicznej produkcji rolnej, w duchu tzw. aktywnej ochrony środowiska oraz ekologicznego entuzjazmu. Obecnie gospodarstwo zaopatruje na stałe 13 sklepów z ekologiczną żywnością w warzywa, owoce, produkty nabiałowe, bio wyroby mięsne i bio wędliny, posiada także własną restaurację. Tutaj również można było odnieść wrażenie, że gospodarstwo jest prowadzone w duchu samowystarczalności. Była to prawdziwa gratka dla uczestników szkolenia. Wszystkie instalacje do produkcji ciepła, energii elektrycznej były zaprojektowane przez właściciela gospodarstwa. Pierwsza instalacja PV powstała 20 lat temu, w kolejnych latach powstawały coraz to bardziej innowacyjne rozwiązania, tj. odzysk ciepła spod paneli fotowoltaicznych i wykorzystanie tego ciepła do suszenia siana, będącego paszą dla bydła. Dzięki temu rozwiązaniu poprawiła się znacząco sprawność instalacji. W okresach pełnego zachmurzenia ciepło, do suszenia paszy pozyskiwane jest m.in. z agregatów lodówek. Gospodarstwo posiada również własną biogazownię, do której substrat dostarczany jest z produkcji rolniczej.

Jak można dostrzec, każde z odwiedzonych miejsc charakteryzowało się nieco odmiennym profilem działalności, a tym samym odmiennym profilem produkcji ciepła i energii eklektycznej. Jednakże we wszystkich tych miejscach jest wysoka świadomość ekologiczna, która pozwala na wprowadzanie śmiałych ekologicznych rozwiązań w duchu zrównoważonego rozwoju. Rozwiązania techniczne w głównej mierze uzależnione są od warunków i możliwości lokalizacyjnych każdego z miejsc.

Uczestnicy mogli się przekonać, że tworzenie takich spółdzielni to nieustanny, wieloletni proces, który wymaga szczególnej dbałości o podnoszenie wiedzy, a przede wszystkim utrzymania poprawnych relacji z lokalną społecznością, która widząc wymierne korzyści z funkcjonowania spółdzielni, aktywnie uczestniczy w jej rozwoju zmierzającym do całkowitego uniezależnienia od zewnętrznych dostawców energii.